Zbliżający się czas wakacji i wysokich temperatur, a także wyjazdów do cieplejszych rejonów sprzyja występowaniu szczególnego rodzaju udaru cieplnego – udaru słonecznego. Może on przytrafić się każdemu, więc ważne jest ostrożne i świadome korzystanie z uroków słonecznej pogody.

Zobacz także: Objawy udaru mózgu. Czy udar zawsze jest bolesny?

Czym jest udar cieplny?

Jest to potencjalnie śmiertelny stan chorobowy, który wywoływany jest nagłym wzrostem temperatury ciała – nawet powyżej 40 °C. Udar cieplny może doprowadzić do zmian patologicznych między innymi w układzie nerwowym. Udar cieplny zwany jest inaczej porażeniem cieplnym, a jego szczególny rodzaj – udar słoneczny – jest wynikiem przegrzania wywołanego zbyt długą ekspozycją na silne nasłonecznienie. Kiedy w wyniku długotrwałego narażenia organizmu na zbyt wysoką temperaturę uniemożliwione jest oddawanie nadmiaru ciepła dochodzi do nadmiernego przegrzania organizmu, co wiąże się z udarem cieplnym.

Wyróżniamy dwa rodzaje udarów cieplnych:

• udar cieplny klasyczny – pojawiający się u osób z predyspozycjami podczas fal upałów,
• udar cieplny wysiłkowy – u osób, które ciężko i intensywnie trenują oraz u ludzi, których środowisko pracy charakteryzuje się wysoką temperaturą i dużą wilgotnością powietrza.

Patogeneza udaru cieplnego

Kiedy temperatura przekracza 40 °C dochodzi do zmian w komórkach oraz tkankach, co początkowo zauważalne jest z powodu dysfunkcji ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Podejrzewa się, że nadmierne przegrzanie organizmu jest przyczyną pojawiających się zmian i objawów, które mogą nam sugerować wystąpienie udaru cieplnego. Mamy do czynienia z pojawieniem się Zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS) – czyli uogólniony proces zapalny obejmujący wiele układów. Dodatkowo pojawia się Zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego zespół (DIC) – charakteryzujący się wytwarzaniem licznych mikrozakrzepów, co w konsekwencji prowadzić może do wystąpienia objawów skazy krwotocznej.

Predyspozycje

Każdy może być narażony na udar cieplny, jednak jest kilka predyspozycji, które zwiększają prawdopodobieństwo jego występowania:

• czynniki środowiskowe,
• czynniki genetyczne,
• otyłość,
• zażywanie niektórych leków,
• ogólny zły stan zdrowia.

Kiedy występuje

• w gorącym klimacie,
• podczas dużego nasłonecznienia,
• podczas dłuższego wysiłku z narażeniem na wysoką temperaturę i duże nasłonecznienie,
• w czasie gorących kąpieli wodnych.

Jakie są objawy udaru cieplnego?

Objawy można podzielić na kilka faz. Początkowo pojawiają się tak zwane kurcze cieplne – są to bolesne kurcze mięśni przede wszystkim brzucha, pleców i kończyn. Kolejnym etapem jest osłabienie cieplne – charakteryzuje się osłabieniem organizmu, bólem głowy połączonym z nudnościami. Często występuje też nasilone pocenie się, zawroty głowy i bladość skóry. Kolejnym etapem jest już udar cieplny.

Możemy rozpoznać go po wielu objawach, jednak najczęściej pojawiają się:

• zmęczenie,
• nudności, wymioty, biegunka,
• zawroty głowy,
• przyspieszenie tętna,
• suchość skóry,
• zaczerwienienie twarzy,
• splątanie, majaczenie, drgawki,
• utrata przytomności,
• w skrajnych przypadkach może dojść do śpiączki.

Udar cieplny jest bardzo niebezpiecznym stanem chorobowym. Jego lekceważenie może przerodzić się w ostrą niewydolność oddechową, a także niewydolność wielonarządową. Pojawiają się zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego jak np. zaburzenia rytmu serca i spadek ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego jak np. drgawki, zaburzenia świadomości a nawet obrzęk mózgu. W niektórych przypadkach dochodzi nawet do udaru niedokrwiennego mózgu, a ostatecznie do śmierci.

Objawy występują w różnym stopniu nasilenia w zależności od stopnia przegrzania organizmu. Śmiertelność dochodzi nawet do 12% dlatego ważna jest szybka i skuteczna pomoc osobom, u których podejrzewamy pojawienie się udaru cieplnego, a także unikanie sytuacji, w których możemy być narażeni na nadmierne przegrzanie organizmu.

Kto w szczególności jest narażony na udar słoneczny?

• dzieci poniżej 4. roku życia,
• osoby starsze powyżej 65. roku życia,
• sportowcy,
• osoby, które przyjmują np.: leki moczopędne, antydepresyjne, betablokery, blokery kanału wapniowego, neuroleptyki, benzodiazepiny, leki przeciwhistaminowe, sympatykomimetyki,
• osoby chorujące na cukrzycę, otyłość, choroby serca,
• osoby z epizodem udarowym w przeszłości.

Jak postępować w przypadku udaru cieplnego?

Pierwsza pomoc jest niezwykle ważna dlatego uświadamianie społeczeństwa i ciągła edukacja w tym kierunku powinny być priorytetem. Jak zatem radzić sobie w przypadku wystąpienia udaru cieplnego? Oto kilka punktów, które pomogą nam jak najlepiej zająć się chorym.

1. Na samym początku należy zabezpieczyć miejsce i w jak najszybszym czasie usunąć chorego z miejsca narażenia go na wysoką temperaturę i nasłonecznienie. Jeśli jest to możliwe – przenosimy go do klimatyzowanego pomieszczenia,
2. Ponadto należy rozluźnić ubranie chorego i w miarę możliwości rozebrać go w celu zwiększenia możliwości ochłodzenia organizmu,
3. Należy przygotować chłodne wilgotne okłady, np. z ręczników i przykładać w miejsca występowania dużych naczyń krwionośnych; można chłodzić chorego skraplając go delikatnie letnią wodą,
4. Ważne jest też, aby podać chłodną wodę doustnie – w przypadku udaru słonecznego,
5. Jeżeli chory straci przytomność lub mamy do czynienia z silnym przebiegiem udaru cieplnego –  należy szybko wezwać pogotowie ratunkowe i również chłodzić go letnimi kompresami oraz ułożyć w pozycji bocznej ustalonej,
6. Temperaturę ciała chorego należy kontrolować co 5 – 10 minut do osiągnięcia wartości 38,3 stC, w której przestajemy dalej schładzać organizm

W celu łatwiejszego zapamiętania postępowania powstał akronim FIRE:

• F – płyny (nawadnianie chorego) (fluid)
• I – chłodzenie (lód) (ice)
• R – odpoczynek (rest)
• E – rozpoznanie choroby (recognition of emergency)

Nie należy podawać choremu bardzo zimnej wody, ani schładzać go za pomocą lodowatej wody. Zbyt szybki spadek temperatury zwęża naczynia krwionośne i uniemożliwia oddawanie ciepła przez organizm. Poza tym może doprowadzić do szoku termicznego, drgawek i dreszczy. 

W przypadku leczenia udaru cieplnego nie podaje się leków przeciwgorączkowych. W celu zmniejszenia temperatury organizmu podawane są dożylnie płyny w temperaturze pokojowej.

Czy da się zapobiegać udarowi słonecznemu?

• pij dużo wody – szczególnie ważne jest to w upalne słoneczne dni, ponieważ tracimy wtedy dużo wody np. z potem podczas gdy nasz organizm w sposób naturalny próbuje się chłodzić,
• unikaj alkoholu i kofeiny – osoby spożywające nadmierne ilości alkoholu narażone są między innymi na odwodnienie organizmu, które jest bardzo niekorzystne szczególnie w kontekście udaru cieplnego,
• chroń się przed słońcem – wybieraj miejsca zacienione, a jeśli nie jest to możliwe, pamiętaj o nakryciu głowy, stosowaniu dobrej jakości kremów z filtrem, noszeniu jasnych, lekkich i przewiewnych ubrań,
• unikaj zbyt długiego przebywania w nagrzanych pomieszczeniach (np. samochody, gdzie temperatura może osiągnąć nawet 60st C, pomieszczenia szczególnie nasłonecznione bez klimatyzacji).

Bardzo niekorzystne rokowanie spowodowane jest między innymi długim czasem od momentu rozpoznania udaru do rozpoczęcia akcji ratunkowej i przewiezienia do szpitala, wysokim poziomem kreatyniny w osoczu i otyłością.

Artykuł Udar cieplny (udar słoneczny) – czym jest i jakie są objawy? Pierwsza pomoc w przypadku udaru cieplnego pochodzi z serwisu Zdrowiutko.